Kto zaopatruje Nas w energię? Czyli wpływ działalności korporacji transnarodowych na bezpieczeństwo energetyczne świata.

Artykuł ten, jest rozwinięciem poprzedniego, który dotyczył korporacji na arenie międzynarodowej.

Od kilkunastu lat specjaliści są zgodni co do tego, że w relacjach międzynarodowych doszedł nowy podmiot w postaci korporacji transnarodowych. Największe z nich należą do branży energetycznej/paliwowej. Takie organizacje jak Exxon Mobil, Royal Dutch Shell czy od niedawna Rosnieft maja obroty handlowe i aktywa większe niż wiele nawet średniej wielkości krajów. Ten ogromny potencjał pozwala im na prowadzenie własnej polityki, poprzez którą wpływają na bezpieczeństwo energetyczne świata.

Według ustawy „Prawo energetyczne” z 10 kwietnia 1997 roku, poprzez bezpieczeństwo energetyczne rozumiemy „(…) stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska”. Jednak niektórzy badacze uważają, że oficjalna definicja nie oddaje w pełni istoty tego zjawiska. W. Bojarski twierdzi, że ciężko jest zawrzeć sens bezpieczeństwa energetycznego w krótkiej definicji, dlatego proponuje jego podział na trzy rodzaje:

• Bezpieczeństwo energetyczne odbiorcy, które określa jaki jest stopień gwarancji zaopatrzenia przez niego do potrzebnych mu form energii, w odpowiednim czasie, ilości oraz po przystępnej cenie;
• Bezpieczeństwo zaopatrzenia energetycznego, rozumiane przez gotowość danego systemu energetycznego do pokrycia po akceptowalnych cenach:

- pełnego, przewidywalnego zapotrzebowania energetycznego – w normalnych warunkach

- zadowalającego, choć niepełnego zapotrzebowania energetycznego – w czasach kryzysu itp.

• Bezpieczeństwo energetyczne państwa (regionu), w ogólnym sensie oznacza bezpieczeństwo energetyczne odbiorcy, jak również bezpieczeństwo zaopatrzenia energetycznego na jakimś konkretnym terenie.

Rozróżnia się także bezpieczeństwo krótkookresowe (operacyjne) oraz średnio–
i długookresowe (taktyczno–strategiczne). Schemat obrazujący różne wymiary bezpieczeństwa energetycznego prezentuje Rys. 1.

Rysunek. 1.  Trzy różne ujęcia bezpieczeństwa energetycznego.

Drugim elementem, który wymaga bliższego przedstawienia w niniejszej pracy, jest pojęcie korporacji międzynarodowej. Tak jak w przypadku bezpieczeństwa energetycznego istnieje wiele definicji tychże podmiotów. Jednym z głównych problemów jest już samo nazewnictwo, ponieważ w literaturze często spotyka się różne określenia – korporacje międzynarodowe, korporacje transnarodowe, czy przedsiębiorstwa międzynarodowe. Najbardziej odpowiednią z nich, dotyczącą owego problemu przedstawiła A. Zorska, według której korporacją międzynarodową nazywamy „(…) przedsiębiorstwa, których działalność przenika granice państw (nie zawsze bardzo wielu) i jest organizowana, integrowana i koordynowana przez centralę w kraju macierzystym.” Potwierdzają to również P.J. Buckley i M. Casson twierdząc, iż są to firmy posiadające swój własny majątek (aktywa produkcyjne), które kontrolują oraz prowadzą tą działalność w kilku różnych krajach. 

Korporacje międzynarodowe posiadają swoje własne, unikatowe cechy. Spośród nich, dwie mają status nadrzędnych – suwerenność oraz globalna efektywność. Szczególnie ważna z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego jest ta pierwsza. Przejawia się ona w tym, że korporacje posiadają zdolność do podejmowania działań biznesowych i strategicznych niezależnie od państw, z których pochodzą lub w których działają. Oczywiście jest to suwerenność relatywna i zależy od kilku czynników. Stopień niezależności jest wprost proporcjonalny do potencjału danej korporacji (im silniejsza firma, tym większa suwerenność), oraz odwrotnie proporcjonalny do siły państwa, w której działa.

Wykres. 1. Zależność pomiędzy majątkiem korporacji, a jej suwerennością.

Pieniądze oraz kapitał stanowią o sile przedsiębiorstw międzynarodowych. W bardzo wielu przypadkach obroty handlowe, aktywa poszczególnych firm są o wiele większe niż niektórych krajów. W zestawieniu Global 500, które zajmuje się analizą siły ekonomicznej różnych korporacji, pierwsze piętnaście miejsc należy głównie do firm działających w branży energetycznej, rafineryjnej, paliwowej. Natomiast o pierwsze miejsce od wielu lat „walczą” ze sobą tacy potentaci jak Exxon Mobil, Royal Dutch Shell, czy BP. Potęga ekonomiczna przedsiębiorstw międzynarodowych (Tabela. 1.) pozwala im wpływać na bezpieczeństwo energetyczne świata poprzez:

• prowadzenie polityki, która zmierza do niszczenia konkurencji w krajach, gdzie     chcą prowadzić swoją działalność (lub już ją tam prowadzą);
• tworzenie własnych monopoli;
• zawieranie różnych umów, by regulować rynki państw, w których działają.

Potęgę korporacji transnarodowych najlepiej oddaje porównanie ich siły ekonomicznej do PKB różnych krajów (Tabela. 2.).

Tabela. 1. Wybrane korporacje z branży energetycznej.

Tabela. 2. PKB wybranych krajów w 2012 roku.

Warto zauważyć, że niektóre przedsiębiorstwa, jak chiński Sinopec nie należą do typowych korporacji, ponieważ są aktywnie wspierane przez państwo – ekonomiczny „podbój” Afryki w dziedzinie polityki energetycznej dokonuje się właśnie poprzez olbrzymie koncerny, które są poddane ścisłej kontroli politycznej.

By lepiej przedstawić zagadnienie wpływu korporacji międzynarodowych na bezpieczeństwo świata, konieczna jest kompleksowa charakterystyka oraz przedstawienie działalności wybranych przedsiębiorstw. Jest to wybór czysto subiektywny.

Exxon Mobil

     Jest spółką paliwową, która została utworzona 30 listopada 1999 roku w wyniku połączenia dwóch firm – Exxona i Mobil. Jest niejako spadkobiercą Standard Oil’u – firmy założonej przez legendarnego Johna D. Rockefellera. Exxon Mobil należy do najbardziej wpływowych graczy na arenie międzynarodowej, jeśli chodzi o bezpieczeństwo energetyczne. Dysponuje najnowocześniejszymi technologiami wydobycia gazu łupkowego i ropy naftowej, które znajdują się na szelfach i w strefie arktycznej. Koncern ten posiada też olbrzymie rezerwy węglowodorów, które w 2012 roku wyniosły 25, 2 miliarda baryłek ekwiwalentu ropy naftowej. Działa w ponad 20 krajach i może wytwarzać prawie 6, 5 mln baryłek ropy dziennie.

Począwszy od kwietnia 2012 roku Exxon Mobil wszedł w ścisłą współpracę z innym potentatem na rynku energetycznym – rosyjskim Rosnieftem. Wspólne działanie ma polegać na wzajemnym dopuszczeniu się do złóż na Morzu Karskim i w okolicach Morza Czarnego oraz w Zatoce Meksykańskiej, Zachodnim Teksasie i prowincji Alberta (Rys. 2.).

Rysunek. 2. Wymiana złóż pomiędzy Exxon Mobil a Rosnieftem.

Wielu specjalistów uważa, że to partnerstwo może znacznie osłabić rentowność łupków, ponieważ dostęp Rosjan do amerykańskiej technologii oznaczałby więcej gazu na rynku, co w konsekwencji doprowadziłoby do obniżenia cen tego surowca.

Kolejnym dość nowatorskim pomysłem koncernu z Teksasu jest wybudowanie największej na świecie pływającej fabryki przerabiani i eksportu gazu ziemnego. Ma powstać u wybrzeży Australii, niedaleko złoża Scarborough. Powstanie pływającego gazoportu ma zwiększyć produkcję gazu ziemnego w Australii o około 30% i wytwarzać około 6-7 mln ton towaru. Szacuje się, że wystarczyłoby to do zaspokojenia miesięcznych potrzeb Japonii.

Ponadto, Exxon Mobil oddziałuje na bezpieczeństwo energetyczne ze względu na swoje raporty. Ostatni z nich to „The Outlook For Energy: a view to 2040”. Pracujący nad nim naukowcy wyliczyli, że popyt na energię będzie rósł rocznie o 0.9%, a w 2040 roku zostanie wydobytych zaledwie 45% zasobów ropy naftowej na ziemi. Ciekawą statystyką zawartą w owym raporcie jest fakt, iż za 30 lat świat nadal w 80% będzie wykorzystywał energię z ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla.

Chevron

Chevron Corporation jest jedną z najstarszych firm działających w branży energetycznej. Została założona w 1879 roku i do dnia dzisiejszego kilkakrotnie zmieniała swoja nazwę. Do jej najbardziej kluczowych osiągnięć należy odkrycie największego złoża ropy naftowej na świecie – Ghawaru – w Arabii Saudyjskiej. Chevron działa na prawie wszystkich kontynentach świata, w miejscach, które są najbogatsze w ropę naftową - (Rys. 3.).

Rysunek. 3. Działalność Chevronu na świecie.

Firma nie uniknęła wielu skandali. Jednym z nich była jej aktywność w czasie wojny w Iraku i wielkie wzbogacenie się na tamtejszych złożach, a także kontrowersje dotyczące jej działalności w Afryce (Nigerii)

Royal Dutch Shell

Jest brytyjsko-holenderskim koncernem zajmującym się głównie wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego oraz ich przetwórstwem, dystrybucją i sprzedażą. Powstał w 1907 roku i dziś zaliczany jest do największych korporacji w branży energetycznej (w 2012 roku największe obroty).

Operując na wszystkich kontynentach świata z wyjątkiem Antarktyki, posiadając budżet operacyjny wynoszący około 56 mld dolarów, Shell jest samodzielną potęgą ekonomiczną (gdyby była samodzielnym krajem zajmowałaby 23 miejsce – pomiędzy Iranem a Tajwanem).

Firma Shell prowadzi nowatorskie badania dotyczące wpływu poszukiwań i wydobycia energii na zasoby wodne, a także opracowuje metodę „hydraulicznego kruszenia” do wydobywania surowców z niekonwencjonalnych złóż.

Gazprom

To rosyjski koncern państwowy, założony w 1989 roku. Jest największym światowym wydobywcą gazu ziemnego. Szacuje się, że około 16% światowych złóż należy do tego koncernu. Jest kluczowym dostawcą przemysłu energetycznego w Europie Środkowej i Wschodniej, a także w dawnych państwach ZSRR (Rys. 4.).

Rysunek. 4. Działalność Gazpromu w Europie.

Główne cele strategiczne Gazpromu to:

·Zapewnienie pozycji lidera wśród globalnych kompanii energetycznych;

·Wejście na nowe rynki;

·Dywersyfikacja rodzajów działalności;

·Bycie „mostem” między rynkami Europy i Azji.

Historia tego koncernu także liczy kilka kontrowersji. Za jedną z nich można uznać budowę na dnie Bałtyku rurociągu „Nord Stream”, który omija wiele krajów, w tym Polskę, a także kryzys naftowy na Ukrainie w 2006 roku.

Rosnieft

        Jest rosyjskim koncernem, którego większość udziałów należy do rządu w Moskwie. Został założony w 1993 roku, lecz dopiero od marca 2013 roku stało się o nim bardzo głośno za sprawą wykupienia kompanii naftowej TNK-BP za cenę 56 mld dolarów. Tym samym stał się największą spółka paliwową świata, mającą większe rezerwy oraz większe wydobycie surowców niż Exxon Mobil (Wykres. 2. i 3.).

Wykres. 2. Porównanie Rosnieftu i Exxon Mobil.

Wykres. 3. Pozycja Rosnieftu po przejęciu TNK-BP na światowym rynku paliw i Rosji.

        Reasumując, korporacje transnarodowe, które działają w branży energetycznej są podmiotami o takich samych wpływach jak i państwa. Potęga ekonomiczna poszczególnych przedsiębiorstw, a także zgromadzony przez nie kapitał w postaci rezerw surowcowych, bardzo często jest większy niż wielu krajów. Również ogromne sumy przeznaczone na badania i opracowywanie nowych technologii pozwalają kompaniom regulować rynki energetyczne (wycofanie się Exxon Mobil z poszukiwania łupków w Polsce).  Podobny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne mają także działania pomiędzy poszczególnymi koncernami. Umowa zawarta między Rosnieftem a Exxon Mobil dosyć mocno podważyła zasadność wydobycia gazu łupkowego, zaś odsprzedanie przez korporacje Chevron praw do wydobywania ropy naftowej z pola Ghawar rządowi Arabii Saudyjskiej, uczyniło z tego kraju największego potentata naftowego na świecie. Jak kreuje się przyszłość odnośnie tej tematyki? Korporacje transnarodowe są symbolem globalizacji, jeżeli to zjawisko nadal będzie postępować w tak szybkim tempie to wpływ owych firm na bezpieczeństwo (nie tylko energetyczne) będzie wzrastać.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej odnośnie tej tematyki i nie tylko,
 odwiedź moją stronę na Facebooku:

 https://www.facebook.com/czasopismoszachownica

Mariusz Woźniak, redaktor naczelny "Szachownicy".